Говь-Алтай аймаг Чандмань сум. Хүрхрээгийн хүрээ /Хүрхрээ голын хийд/ Хуучин Засагт хан аймгийн Засагт ханы хошууны дархчуулын отог одоогийн Говь-Алтай аймгийн Чандмань сумын нутаг Хүрхрээгийн голд орон нутгийн чанартай харьцангуй жижиг энэ хийд оршиж байжээ.

 

      Тус хийдийн суурь болох Диваажингийн жасыг анх 1840-өөд оны үед Засагт хан аймгийн Засагт ханы хошууны дархчуулын отогийн Самдан лам /өвгөн лам/ өөрийн сайн найз хөх Дангийн Диваажин тайжийн тусламжтайгаар Хүрхрээ голын эхэнд байгуулсан түүхтэй гэнэ.Жас байгуулахад Диваажин тайж 100 эм хонь өгөөд ямаагүй хонь өсдөггүй тул 1 ямаа нэмж өгсөн байна.Самдан лам “наран ургах зүгээс хүн хөрөнгө тасалж өглөө” гэж билэгшээн сайн нөхрийнхөө нэрээр Диваажин жас гэж нэрлэжээ.Энэ Самдан лам нь Хүрхрээ хийдэд үе залгамжлан суусан 4 унзадын анхных нь болох Самдан унзад юм.Энэ үед жас нь сүм, дуганы барилга байхгүй, шашны болон эм, зурхайн мэдлэг боловсролтой цөөн тооны лам гэр барин хурал хурдаг бйажээ.Жас нь нэлээд хэдэн удаа нүүж Шандын эхний худаг, Гангат, Бор хайрханы ард байрлаж байв.

      Самдан унзадын үед дацан байгуулахаар шинжээч хүнд үзүүлэхэд гол ус сайтай, мангасын ходоодын шинжтэй боловч буян номын газар байж, болно, хулгай дээрэм огт ирэхгүй гэж шинжсэн тул одоогийн байгаа Хүрхрээ голд дацан байгуулсан байна.Самдан унзадын дараагийн үед Гомбожавын Чоймпог унзад залган авч сүм, хийд байгуулах ажил эхэлж, дацан өргөжин тэлсэн байна.

      Чойнпог унзад нь ах дүү долоон гэлэнгийн хамгийн том нь бөгөөд түүний удмын хүмүүс нь Даваа, Цэнддорж нарын хүмүүс юм.Дараа нь ардын хувьсгалын эхэн үед Их хүрээний Гандантэгчилэн хийд, Хүрхрээгийн хийдэд сууж байсан Долгоржавын Дондог унзад хийдийн ажлыг залган авчээ.Тэр 1868 оны үед төрсөн, эм барьдаг, унзад хоолойгоороо нутагтаа төдийгүй Их хүрээ хүртэл алдаршсан хүн байв.Ер нь Хүрхрээгийн унзад нар хоолой сайтай байдаг нь Ганц бургасны аманд байдаг жижиг хүрхрээний хажууд ирж хооолойн дасгал хийдэг байсантай холбоотой гэдэг.Энэ үед тус хийдэд сууж байсан лам нараас дурьдвал Ж..Жандаг гавьж, Ж.Шарав лам, Г.Пэлжээ унзад, Лувсандамба унзад, ах дүү Дамбын Шүхэр, Дамбал, ах дүү Баатар бага ах, тэмээт Жүнжүү, Цанжид, ах дүү Банди, Номт болон Гунаажав, Хайдав, Галсан сан нарын хүмүүс байжээ.Хүрхрээгийн хийд тархаасаа өмнө 100 гаруй ламтай байсан байна.1937 онд лам нарыг нь баривчилж эхэлсэн ба 1938 он гэхэд хийдийн үйл ажиллагаа бүрэн зогсжээ.

      Сүм хийдийн барилгыг улсын мэдэлд шилжүүлж зөөвөрлөн сумын захиргаа дэлгүүр, агуулахын барилгыг барьсан байна.Өнөөдөр тус хийдийн сүм дуганы ул суурь ханын зарим хэсэг нь туурь болон хадгалагдаж үлджээ.1990 оны ардчилсан хувьсгалын нөлөөгөөр Хүрхрээ хийдийн хурал номыг сэргээн Чойплон хийдийг байгуулжээ.Уг хийдийг үүсгэн санаачилагч нь хуучин Хүрхрээ хийдийн унаган шавь Галсан сан юм.Тэрбээр 1990 оны сүүлчээр Хүрхрээ голд Содном, Дуламүсүрэн, Аюуш, Ванданжамц нарын хүмүүсийн хамт гэр дуган барьж хурал номоо эхлүүлжээ.Нутгийн сүсэгтэн олноос бурхан тахилын зүйлс ном судар мөнгө төгрөг зэрэг хандив өргөснөөр сүм байгуулагджээ.
 

Эх сурвалж: 1. Чандмань сумын 1-р багийн иргэн өндөр настан Соном, тус сумын засаг дарга Дагвадорж нартай хийсэн ярицлагаас 2007.08.22 2. Р.Нямдорж нар “Чандмань сумын дэлгэрэнгүй түүх” УБ 2004

Мэдээ оруулсан: 2018-01-23 10:37:19